کیست فولیکولی روی سطح تخمدان رشد کرده و به بیش از سه سانتی متر می رسد
وقتی بیماری با مشکل رحم به مطب متخصص زنان مراجعه میکند، پزشک برای اطمینان بیشتر سونوگرافی درخواست میکند. این ابزار تشخیصی گاه یافته‌هایی را به طور تصادفی می‌یابد. از شایع‌ترین این یافته‌ها کیست‌های تخمدانی است. گرچه کیست‌های تخمدان در اغلب مواقع بی‌خطرند، ولی گاهی بدخیم هستند و کشف بموقع آنها جان بیمار را نجات میدهد. معمولا در جواب سونوگرافی نوع کیست و ماهیت آن مشخص میشود. البته سونوگرافی باید سریال باشد، زیرا بزرگ‌شدن کیست ممکن است مشکلاتی برای بیمار به‌وجود آورد. بزرگ‌شدن کیست، روی تخمدان سنگینی میکند و به جابه‌جا شدن یا پیچ خوردن آن (تورشن) می‌انجامد که بسیار دردناک و خطرناک است و در صورت بروز این مشکل حتما بیمار باید جراحی شود.
کیست فانکشنال
گاهی کیست‌های عملکردی، فانکشنال یا فیزیولوژیک که بی‌خطر هم هستند، غیرطبیعی شناخته میشوند و بیمار بدون دلیل جراحی میشود در صورتی که درمان بسیاری از کیست‌های خوش‌خیم، درمان انتظاری است.
کیست فولیکولی
کیست فولیکولی روی سطح تخمدان رشد کرده و به بیش از سه سانتی‌متر می‌رسد. دیواره آن اغلب نازک بوده و به شش تا هشت سانتی‌متر هم می‌رسد. معمولا بعد از دو ماه هم خودبه‌خود از بین می‌رود، ولی میتوان برای از بین بردنش از داروهای ضد بارداری نیز استفاده کرد.
کیست جسم زرد
این کیست اندازه بزرگ‌تری دارد و به سه تا ده سانتی‌متر هم می‌رسد. یکی از مشکلات کیست جسم زرد خونریزی است. خونریزی به جمع‌شدن لخته منجر میشود. باقی‌ماندن طولانی لخته، گاه نیاز به لاپاراسکوپی را ضروری میکند. بیمارانی که هپارین یا وارفارین مصرف می‌کنند و مشکلات انعقادی دارند، بیشتر ممکن است دچار پارگی و خونریزی ناشی از آن شوند.
کیست تکالوتئینی
کیست تکالوتئینی در بارداری‌های چند قلویی یا مولار بیشتر ظاهر میشود و با برطرف شدن عامل ایجادکننده کیست نیز بتدریج از بین می‌رود. این کیست هم رشد سریعی دارد و ممکن است بسیار بزرگ باشد.
اندومتریوز
آندومتریوز وجود بافت رحم در جایی غیر از حفره رحمی است. یکی از مناطقی که ممکن است بافت رحم در آن رشد کند، تخمدان است. محتویات این کیست‌ها در اصطلاح شکلاتی و از مشکلات عمده آن چسبندگی بین بافت‌هاست. آندومتریوز حاوی لخته و خون است و در سونوگرافی گاه با یک بدخیمی اشتباه گرفته میشود. اغلب دوطرفه و درمان نیز جراحی است. این کیست در تخمدان نشان‌دهنده آن است که بیماری، آندومتریوز پیشرفته است. برای درمان هم اگر بیمار دیگر خواهان باروری نباشد، بهترین راه برداشتن تخمدانها و رحم است.
پلی کیستیک
همانطور که از نامش پیداست، در این سندرم تعداد زیادی کیست روی تخمدان وجود دارد، اما وجود تعدادی کیست روی تخمدان نمی‌تواند این تشخیص را قطعی کند که بیمار به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلاست. در کنار گزارش سونوگرافی، حتما باید علائم بالینی هم وجود داشته باشد. الیگومنوره یعنی پریود‌هایی با فواصل زیاد در بیمار، نشانگر این است که او تخمک‌گذاری درستی ندارد، (تخمک‌گذاری مزمن با پریود‌های فاصله‌دار) افزایش آندروژن نیز در این بیماران دیده میشود که علائمی مانند افزایش موهای زائد،ریزش مو با الگوی مردانه و جوش‌های پوستی را به همراه دارد. در سونوگرافی معمولا تعداد فولیکول‌ها بالاست. یعنی بیش از ۱۲ فولیکول وجود دارد و گاه حجم تخمدان هم افزایش می‌یابد. همه موارد ذکر شده باید با هم باشد تا تشخیص بیماری نهایی شود. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک گاهی به افزایش وزن منجر میشود و مهم‌تر اینکه مقدار استروژن در بدن این خانم‌ها به دلیل عدم تخمک‌گذاری بالاست و همین میتواند در آینده خطر ابتلا به سرطان رحم را در آنها بیشتر کند. شاید این تصور پیش آید که تعداد مبتلایان به سندرم پلی‌کیستیک رو به افزایش است، اما در عین حال قدرت تشخیص بالا رفته است. در گذشته شاید پر مویی در زنان یا تاخیر‌های طولانی مدت در عادت ماهانه چندان به نظر نمی‌رسید، ولی امروزه با ده روز تاخیر، بیماران بسرعت به پزشک مراجعه می‌کنند تا دلیل را جویا شوند و به همین دلیل کشف بیماری راحت‌تر و سریع‌تر شده است. در هر صورت بیماری زمینه محیطی و ژنتیک دارد و احتمال ابتلا به دیابت شیرین، بیماریهای قلبی ـ عروقی، افزایش فشار خون و نازایی نیز در بیماران زیاد است.
کیست‌های بدخیم، الگویی متفاوت دارند
کیست‌های بدخیم نیز انواع مختلفی دارند، اما اگر بخواهیم به آنها به طور کامل اشاره کنیم شاید بحث، کمی تخصصی شود. این کیست‌ها علائمی دارند که آنها را از نوع خوش‌خیم متمایز میکند. اگر در معاینه، توده‌ای در ناحیه لگن و اطراف تخمدانها حس شود، سونوگرافی واژینال درخواست میشود چون دید بهتری نسبت به سونوگرافی شکمی دارد.
توده‌های بدخیم چه شکلی هستند؟
در سونوگرافی توده‌های توپر، دوطرفه و بیش از ده سانتی‌متر که دیواره ضخیم دارند یا دیواره داریا ندول‌دار گزارش شده است، شک به بدخیمی افزایش می‌یابد و این موارد باید بیشتر بررسی شود. تکرار سونوگرافی واژینال یا آزمایش‌های تومور مارکر کمک‌کننده است. البته توده‌هایی که در ظاهر خوش‌خیم‌اند، اما رشدی فزاینده دارند، به واکنش سریع‌تری نیاز دارند و حتما احتمال بدخیمی را باید رد کنیم. در این موارد برای بالابردن قدرت تشخیص از سونوگرافی داپلر استفاده میشود تا جریان خون در آن منطقه بررسی شود. در توده‌های بدخیم معمولا افزایش جریان خون دیده میشود.
سرطان تخمدان معمولا در زنان بیشتر از ۴۵ سال دیده میشود، اما عوامل خطر و محافظتی شامل این موارد است:
داشتن یک فرزند میتواند زن را در برابر سرطان تخمدان محافظت کند.
مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری به مدت پنج سال از سرطان تخمدان جلوگیری میکند ولی خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را بیشتر میکند.
اگر یکی از خویشاوندان درجه یک یا دو به سرطان تخمدان مبتلا باشد، خطر ابتلا بسیار زیاد است و معمولا سرطان پستان و تخمدان با هم همراهی دارند.
ابتلای یکی از افراد خانواده در سن پایین نیز احتمال خطر را بیشتر میکند.
مشاوره ژنتیک برای افراد در معرض ابتلا توصیه میشود
کسانی که در خانواده‌شان ابتلا به سرطان تخمدان یا پستان دیده شده است، باید مشاوره ژنتیک و آنالیز شجره‌نامه‌ای انجام دهند. اگر در خانمی این جهش ژنی دیده شود و تعداد بچه‌ها هم کامل شده باشد، به صورت پیشگیری، برداشتن تخمدان، رحم و لوله‌های فالوپ را توصیه می‌کنیم. البته این کار صددرصد فرد را از ابتلا مصون نگه نمی‌دارد زیرا ممکن است از ناحیه اطراف رحم مانند صفاق‌پوشاننده، سرطان آغاز شود، ولی خطر را بشدت کاهش میدهد. البته مصرف قرص‌های ضد بارداری برای این گروه از خانم‌ها میتواند نقش پیشگیرنده داشته باشد.
توده‌های تخمدان پیش از بلوغ
توده در کودکان شایع نیست و اگر توده‌ای پیش از بلوغ در دختری دیده شود، حتما کاریوتیپ درخواست می‌کنیم و از نظر کروموزمی بررسی میشود.
دکتر طاهره فروغی‌فر
متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
منبع: آفتاب آنلاین
