از آنجا که سه ماهه اول بارداری سن پایه ای و حساس برای شکل گیری ارگان های حیاتی جنین است (از مغز تا کلیه، قلب و …) بنابراین استرس مادر در این ماه ها می تواند جنین را در معرض مشکلات زیادی قرار بدهد. استرس ها به طور معمول به دو صورت مزمن و حاد اعمال می شوند. استرس های مزمن و مداوم با رشد جنین تداخل دارند.
اثرات جبران ناپذیر استرس مادر بر جنین را بدانید
به نظر می رسد استرس های کوتاه مدت و گذرا تاثیر پایداری بر جنین ندارند. تاثیرات استرس های کوتاه مدت بارداری پس از تولد و قطع ارتباط خونی جنین و مادر به تدریج از بین می رود، یعنی تابع ژنتیک و سازمان روانی ادراکی خود نوزاد وکودک قرارمی گیرد. ولی استرسهای طولانی مدت موجب تخریب و نارسایی های اساسی در رشد جنین می شوند.
تحقیقات نشان داده است که استرس های طولانی مدت می توانند موجب سقط زودهنگام، مرده زایی، وزن بسیار پایین هنگام تولد و زایمان های زودرس شوند. ضمن اینکه در کودک زمینه ابتلا به بیماری های روانی چون افسردگی، ناآرامی و بیش فعالی را فراهم می کند. برخی تحقیقات از افزایش جنب و جوش جنین در شکم مادر خبر داده اند. این مساله شاخص مهمی است که نشان می دهد استرس مادر موجب درک تجربه ناخوشایند در جنین می شود و از نظر فیزیولوژیک وی را ناآرام می کند.
حاملگی با تغییرات عمده ای در عملكرد غددی – عصبی همراه است. این تغییرات شامل تغییراتی در سطح هورمون ها به ویژه هورمون های مرتبط با استرس (محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – آدرنال) و تغییر در مكانیسم های كنترل ترشح هورمون است كه از جهت فراهم كردن محیط مناسب برای رشد و تكامل جنین اهمیت حیاتی دارد. در هفته ۹-۷ بارداری توسط رحم، جنین و جفت هورمون ها، نوروپپتیدها، سیتوكین ها و فاكتور رشد تولید و ترشح می شود و از نظر عملكرد شبیه سیستم هیپوتالاموس – هیپوفیز – آدرنال است.
در دوران بارداری سطح هورمون خاصی به نام هورمون CRH یا هورمون آزادكننده كورتیكوتروفین (Corticotrophin Releasing Hormone) كه بنیه آن جفت است در خون مادر بالا می رود اما محور هیپوفیز – آدرنال را فعال نمی كند. CRH آزاد نقش اساسی در جریان تعادل از محیط پروژسترونی (محیط هورمونی غالب دوران بارداری) به محیط استروژنی (محیط هورمونی غالب حوالی زایمان) دارد. شواهد زیادی از نقش مركزی CRH جفتی در ایجاد و هماهنگی رویدادهای هورمونی قبل از زایمان وجود دارد.
از كارایی های مهم این هورمون نقش آن در زایمان زودرس و تأخیر رشد داخل رحمی جنین است. شواهد روزافزونی از مطالعات بالینی مطرح می كنند زنانی كه زایمان زودرس دارند در آنها میزان CRH به طور مشخص بیشتر از سایر زنانی است كه استرس نداشته و در همان سن بارداری به سر می برند. بنابر اظهارات دكتر ابراهیم پور سطوح بالای CRH معمولاً در چند هفته زایمان را تسریع می كند و از آنجا كه CRH جفتی به استرس حساس است به نظر می رسد واسطه اعمال اثرات استرس مادر بر زایمان زودرس و رشد جنین است.
یافته اخیر دانشمندان تاییدی بر این تئوری است که وضعیت روانی مادر اثری عمیق بر کودک زاده نشده‌اش دارد. جالب است بدانید تحقیقات قبلی محققان نشان داده بود که استرس مادر در بارداری میتواند خطر زایمان زودرس مادر را زیاد کند و موجب کاهش وزن نوزاد در زمان تولد شود. مطالعات دیگر هم حاکی از این است که اختلالاتی در ساختمان و عملکرد مغز این نوزادان در آینده بوجود می‌آید که با شیزوفرنی مرتبط است و به‌نظر می‌رسد شروع این تغییرات از مراحل اولیه تکامل نوزاد است. با این حال محققان هنوز نتوانسته‌اند شواهدی پیدا کنند که از دست دادن یکی از عزیزان در زمان دیگری از بارداری ( ۶ ماه دوم) اثری بر نوزاد داشته باشد.
محققان فکر می‌کنند مواد شیمیایی که در پاسخ به استرس از مغز مادر آزاد میشود اثر مستقیم بر مغز جنین- که در حال تکامل است- دارد. این اثر ممکن است در اوایل بارداری که سد محافظ بین مادر و جنین هنوز کامل نشده، بیشتر باشد. علاوه بر این احتمال شیزوفرنی به عوامل دیگری از جمله ژن‌ها هم ربط دارد. پروفسور فیلیپ بیکر از بیمارستان سن ماری منچستر می‌گوید: به تدریج ما داریم متوجه می‌شویم محیطی که جنین در رحم مادرش در آن قرار می‌گیرد نقش تعیین کننده‌ای در سلامت دراز مدت او دارد با این حال ما نمی‌خواهیم مردم را بیش از حد نگران کنیم.
علت عمده مرگ نوزاد
متأسفانه از هر ۵۰ زن باردار یک نفربه علت استرس بارداری مبتلا به اختلال در خوردن میشود. اهمیت این قضیه هم در ارتباط این اختلال با تولد نوزاد کم وزن و نارس است. بد نیست بدانید که این‌ها ۲ علت عمده مرگ نوزاد پس از تولد و بیمار شدن کودک در آینده است. منظور از اختلال خوردن بی‌اشتهایی عصبی(آنورکسیا) است که در آن فرد از ترس چاق شدن، غذا نمی‌خورد و همچنین بولیمیا که پس از خوردن برای اینکه چاق نشود، خود را وادار به استفراغ می‌کند.
جالب است بدانید اثر استرس مادر در بارداری در جنین دختر و پسر متفاوت است. محققان دانشگاه مگ دیبورگ آلمان اثر استرس در ۳ماهه سوم بارداری موش‌ها را بررسی کرده و متوجه شدند فرزندان چنین موش‌هایی ارتباطات مغزی کمتری بین دو نیمکره مغز داشته و در نتیجه کمتر قادر به کنترل احساسات خود هستند. علاوه بر این در سایر نواحی مغزی هم الگوی متفاوتی از انشعابات عصبی نسبت به شرایط طبیعی مشاهده شد که البته در دختر و پسر با هم فرق داشت.
پسر‌ها کم طاقت ترند!
بعضی تحقیقات نشان داده که استرس بارداری باعث دختر شدن کودک خواهد شد. این اولین بررسی است که ارتباط استرس با جنس جنین را نشان داده‌است. آنچه محققان دانمارکی در مجله پزشکی تولید مثل انسان چاپ کرده‌اند حاکی از این است که احتمال دختر شدن نوزاد درمادران باردار پر استرس تا ۵ درصد بیشتر از مادرانی است که آرامش خیال دارند. از آنجا که کروموزوم پدری تعیین‌کننده جنسیت جنین است، امکان دارد سطوح بالای هورمون استرس لانه‌گزینی جنین پسر را در رحم سخت کرده و باعث سقط جنین‌های پسر شود.
مشکل رفتاری با منشأ جنینی!
کودکی که مشکل رفتاری دارد، مضطرب وترسوست، ممکن است در دوران جنینی در معرض استرس مادر قرار گرفته‌باشد. محققان دانشگاه بریستول انگلیس در یافته‌اند اضطراب در اواخر حاملگی با افزایش مقدار کورتیزول (یا همان هورمون استرس) در ۱۰ سالگی کودکی که قرار است به دنیا بیاید، ارتباط دارد. جالب است بدانید کورتیزول خون جنین را می‌توان از هفته ۱۷ جنینی اندازه گرفت. متخصصان معتقدند مقادیر بالای کورتیزول از جفت رد میشود. این هورمون در حالت طبیعی به بدن کمک می‌کند که با شرایط پر استرس به خوبی کنار بیاید. اما مواجهه طولانی مدت با آن میتواند افراد را دچار افسردگی، اضطراب و خستگی شدید کند. مطالعات قبلی در حیوانات هم نشان داده بود که استرس حیوانات باردار بر سیستم پاسخ به استرس در بدن یعنی محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- آدرنال که استرس را کنترل می‌کند، تاثیر دارد.
آخرین تحقیقات پروفسور ویوت گلوور از کالج سلطنتی لندن نیز نشان می‌دهد فرزندان زنانی که در دوران بارداری استرس داشته‌اند، مستعد مشکلات رفتاری و روانی مانند بیش‌فعالی و کم توجهی (ADHD) هستند. علاوه بر این کودکانی که دردوران تکامل در معرض کورتیزول فراوان قرار بگیرند، در ۱۸ماهگی IQ وهوش کمتری خواهند داشت. این کودکان بچه‌هایی بسیار ترسو و مضطرب هستند. بد نیست بدانید حدود یک میلیون کودک در انگلیس از مشکلات ناشی از عدم تکامل عصبی مانند تاخیر شناختی، ADHD و اضطراب رنج می‌برند که محققان معتقدند ۱۵ درصدشان ممکن است در اثر استرس قبل از تولد باشد.
در این بررسی محققان عوامل استرس مادر در بارداری را بررسی کرده و متوجه شدند اثر این استرس در تکامل آینده کودک در زنانی که همسرشان در بارداری نسبت به آنها بی‌رحم بوده و خشونت کرده‌اند، بسیار واضح است. بنابر این شوهران نقش مهمی در کاهش استرس زن باردار دارند. عوامل ژنتیکی و محیط زندگی کودک بعد از تولد هم عوامل دیگری هستند که در تکامل کودک نقش دارند.
یک اثر بزرگ!
طبق این بررسی، استرس مادر احتمال ابتلا به یک سری مشکلات را افزایش می‌دهد. مثلا احتمال ابتلای کودک به بیش فعالی و کم‌توجهی را دو برابر می‌کند. بنابر این لازم است استرس مادران در دوران بارداری، سنجیده شود و درصورت نیاز مداخله برای کاهش آن انجام شود. در واقع با کاهش استرس مادر در بارداری می‌توان غیر مستقیم بر پیامد حاملگی و بهبود تکامل نوزادان تاثیر گذاشت. البته همین حرف‌ها و نتایج تحقیقات هم نباید نگرانی شما خانم باردار را فراهم آورد وگرنه نقض غرض شده‌است.
دکتر دیوید کاگهیل از دانشگاه داندی در این باره می‌گوید: ما درباره مقادیر بسیار زیاد استرس صحبت می‌کنیم و گرنه کمی استرس بخشی طبیعی از زندگی روزانه است که بدن به خوبی از عهده‌اش برمی‌آید. این هشداری است برای شما که خود را در معرض استرس شدید قرار ندهید و همین طور برای اطرافیان تا در دوران بارداری کاری نکنند که میزان استرس شما از حد مجاز فراتر رود. متخصصان برای کم کردن این استرس‌ها راه‌هایی را پیشنهاد می‌کنند که کلاسهای پیش از زایمان یکی از آنهاست. در این کلاسها آنچه زنان لازم است درباره بارداری، زایمان و سلامت کودک بدانند و روش‌های آرامش یافتن به آنها آموزش داده میشود.
ریشه استرس را ببر
1) ورزش، تمرکز و تمرین آرامش و تمرین تنفس عمیق نه تنها در کاهش استرس بارداری مؤثرند بلکه به راحتی زایمان هم کمک می‌کنند.
2) نداشتن خواب کافی، نداشتن تغذیه مناسب و اندوهگین بودن خودشان عوامل استرس زا به حساب می‌آید و شما را مستعد آسیب در برابر هر استرس حتی کوچک می‌کنند. بنابر این مراقب خواب و تغذیه خود باشید و زیاد مواد کافئین‌دار نخورید.
3) امیدوار باشید و نگرش مثبت به وقایع داشته باشید. دیدگاه شما به عوامل استرس زا میتواند تاثیر آنها بر شما را کم و زیاد کند. اگر امیدوار باشید، بر استرس بهتر غلبه می‌کنید.
4) بچه‌دارشدن بزرگ‌ترین تغییر زندگی شماست و ممکن است برای اینکه با این تغییر کنار بیایید نیاز به حمایت فامیل و دوستان داشته باشید. بنابر این حتی قبل از تولد نوزاد از اطرافیان خود برای مواجهه با استرس کمک بخواهید.
5) اگر بعد از به‌کار گرفتن تمام این روش‌ها استرس داشتید به روانشناسان و روانپزشکان مراجعه کنید.
منبع:مهر
